Van Akkerwoudsterbroek, Broek onder Akkerwoude en Broeksterwoude
Dagelijks reden vele duizenden auto’s langs Broeksterwâld, maar door de aanleg van de Centrale As is het inmiddels een stuk rustiger worden op de Haadwei. Maar hoe de toekomst ook zal worden, het is niet te vergelijken met de omstandigheden in de 19e eeuw en begin 20e eeuw. In vele publicaties worden de erbarmelijke omstandigheden beschreven met betrekking tot woonomstandigheden, scholing, hygiëne en arbeidsomstandigheden. Het geeft een beeld van armoe, grote gezinnen, spitketen en analfabetisme. Dit staat allemaal in schril contrast met de hedendaagse situatie. Het dorp heeft nog steeds een eigen school, een dorpshuis, een speeltuin, een kaatsveld en twee kerken. Aan de westzijde van het dorp is in de jaren 90 van de vorige eeuw een nieuwe wijk verrezen met ruim 30 woningen, en er liggen nog plannen voor een verdere uitbreiding.
Maar hoe anders was het voorheen. Pas in 1964 werd Broeksterwâld een zelfstandig dorp, daarvoor behoorde het gebied toe aan buurdorp Akkerwoude, waardoor het heel lang de naam had van Broek onder Akkerwoude. Een klein gedeelte viel destijds onder Rinsumageast, en aan de oostzijde nog een gedeelte wat toebehoorde aan Dantumawoude. Maar de geschiedenis gaat natuurlijk veel verder terug, want aan de westzijde vinden we de huidige Schwarzenbergloane, voorheen de Westerloane of Westersingel geheten. Deze oude naam vinden we vandaag de dag weer terug in de nieuwbouwwijk. Deze Schwarzenbergloane is een deel van het pad die de kloosterlingen in de middeleeuwen gebruikten om vanuit het nabij gelegen klooster Klaarkamp de Schierstins in Feanwâlden te bereiken. Van die periode is eigenlijk niks terug te vinden. Het is dan een woest en ruig veengebied, met veel water, bossen en moerasgebieden.
De enige link die er nog zou kunnen zijn met bewoning in de 17e eeuw is het feit dat een gebied ten noordoosten van Broeksterwâld het “Labadister Bosk” wordt genoemd. Mogelijk is dit een verwijzing naar de Labadisten die globaal tussen 1675 en 1725 op Walta State in Wieuwerd woonden. Deze sekte zou mogelijk ooit in de woeste gebieden van het huidige dorp om aanhangers hebben gezocht. Bewijzen zijn er nooit van gevonden, dus het blijft gissen. Op de Schotanuskaart van 1718 is alleen de naam Broeck te vinden, maar laat verder alleen maar een gebied zien van veen en bos. De geschiedenis van Broeksterwâld wordt pas in de 19e eeuw wat duidelijker. In die tijd is armoe troef, en zijn er maar amper stenen huizen te vinden. De erbarmelijke omstandigheden worden meermaals genoemd in rechtbankverslagen en krantenartikeltjes. Zo ook in een artikel van 13-01-1852 waarin men pogingen onderneemt om een school op te richten in het dorp.
Onderstaand artikel is geschreven door J. Kooistra.
